.پیام حضرت آیت اللّه العظمی مکارم شیرازی (مد ظلّه العالی) به سوّمین همایش کشوری قرآن و طب
بسم اللّه الرحمن الرحیم
تشکیل این همایش باشکوه را که در موضوع خود کم‌نظیر است، به همه شما عزیزان و همه دست‌اندرکاران تبریک می‌گویم و موفقیّت این همایش را در هدف مقدّس خود از خداوند بزرگ خواهانم.
پیوند این دو واژه یعنی «طب» و «قرآن مجید» جای تعجّب نیست زیرا یکی «علم الأبدان» و دیگری «علم الأدیان» است. و می‌دانیم این دو در حدیث معروف نبوی (ص) که مرحوم علّامه مجلسی در «بحار الانوار» آورده است، در کنار هم قرار گرفته‌اند، آنجا که فرموده «العلم علمان، علم الأدیان و علم الأبدان «1»» و در حدیث دیگری امیر مومنان علی علیه السّلام، آن را جزء چهار علمی شمرده‌اند که برای بشر بسیار لازم است و آن حضرت از آن به‌عنوان «الطب للأبدان «2»» نام برده است.
درست است که قرآن مجید کتاب طبّی نیست همان گونه که کتاب علوم طبیعی نمی‌باشد، بلکه کتاب هدایت به سوی صراط مستقیم و طرق تهذیب نفوس و بهتر زیستن و را رسیدن به سعادت و نزدیک شدن به مقام قرب الهی است، ولی با این حال اشارات زنده‌ای به مسائل مربوط به «طب الأبدان» دارد، چراکه تا بدن سالم نباشد هیچ برنامه معنوی نیز به خوبی اجرا نمی‌شود.
هنگامی که قرآن کیفیت اغذیه صحیح را که بهترین فصل طب پیشگیری و درمانی است مورد توجه قرار می‌دهد و جمله کوتاه و پرمعنی «فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ» «3» را بیان می‌دارد و در جای دیگر به کمیت غذا که بسیار اثرگذار است اشاره کرده و تعبیر «وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا» «4» را بیان می‌دارد.
______________________________
(1). بحار الانوار- جلد اول ص 220.
(2). همان- ص 218.
(3). سوره عبس، آیه 24.
(4). سوره اعراف، آیه 31.
ص: 2
و هنگامی که در جای‌جای قرآن مجید که از نعمت‌های بهشتی سخن می‌گوید، غالبا سخن از میوه‌های بهشتی مطرح است «1».
و هنگامی که از میوه‌های خاصی که در طب امروز بهترین میوه‌ها برای تغذیه سالم شمرده شده سخن به میان می‌آورد.
و هنگامی که از شراب و مایعات مست‌کننده و مخدّر به‌عنوان عمل کثیف شیطانی بحث می‌کند «2» و به عکس، عسل را شفابخش برای همگان می‌شمرد، «3» و هنگامی که آمیزش به هنگام عادت ماهانه را امری زیانبار ذکر می‌کند، «4» می‌فهمیم که قرآن به مسأله طب الأبدان نیز توجه خاصی دارد و آن را مهم و بزرگ می‌داند.
امیدوارم اکنون که دانشمندان و پزشکان عزیز ما در این میدان وسیع و ابتکاری گام نهاده‌اند در تمام آیاتی که نمونه مختصری از آن در بالا آمد غور و بررسی کرده، به حقایق جدیدی دست یابد که هم عظمت قرآن را روشن‌تر می‌سازد و هم در طب بهداشتی و درمانی بسیار قابل توجه و اثرگذار است.
بار دیگر از همه پدیدآورندگان و شرکت‌کنندگان در این همایش تشکر کرده و برای موفقیّت همه شما عزیزان از صمیم دل دعا می‌کنیم.
و السّلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته
ناصر مکارم شیرازی
03/ 01/ 1388
______________________________
(1). سوره‌های: مؤمنون، صافات، مرسلات و ...
(2). سوره مائده، آیه 90.
(3). سوره نحل، آیه 69.
(4). سوره بقره، آیه
پیشگفتار اوّل
سپاس و ستایش مخصوص پروردگار یکتاست که انسان را آفرید و پیامبران عظیم‌الشأن الهی را برای هدایت این خلقت مبارک که آن را احسن الخالقین نامید و لفظ تبارک را برای آن به کار برد فروفرستاد و شکر بیکران وجود لایزال هستی که ما را از پیروان رحمة للعالمین خاتم النبیّین محمّد مصطفی (ص) قرار داد و او را مجهز به معجزه‌ی ابدی، قرآن کریم نمود. کتابی که حقیقت آن برای خلقت و زندگانی انسان کافی است و سعادت و سلامت او را تضمین می‌کند، سرچشمه خرد و پاکی است و آن هنگام که اولین آیه از این کتاب مبارک را بر او نازل فرمود، پس از تعلیم و تعلم، کلامی از علم طب را قرار داد آنجا که می‌فرماید: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ» در کلام برگزیده الهی و مبشر مهربانی رسول گرامی اسلام نیز دانش خودشناسی و علم ابدان در کنار دانش خداشناسی و علم ادیان قرار گرفته است که این دلیلی آشکار بر اهمیت و پیوند این دو زمینه علمی است و ما افتخار داریم که علم طب در کنار علم الهی تکامل می‌یابد و به همین دلیل اعجاز طبی قرآن به شدت مورد توجه اندیشمندان حوزه‌های مختلف قرار گرفته است.
در سالی که با تدبیر رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت ا ... خامنه‌ای (مدّ ظلّه العالی) به نام نوآوری و شکوفایی نامیده شده و گسترش تحقیقات و جنبش نرم‌افزاری در کلام مبارک ایشان مورد تأکید قرار گرفته است از یک طرف و در راستای عمل به فرمایشات معظم‌له در سفر به استان یزد در دیماه 1386 و بیانات ارزشمندشان در جمع نخبگان، اساس و پایه این همایش با حضور اندیشمندان حوزه‌های مختلف علوم حوزوی، قرآنی و دانش پزشکی بنیان نهاده شد و اکنون در تداوم آن شاهد به بار نشستن تلاشهای جمع وسیعی از این عزیزان هستیم که به تمامی آنان خدا قوّت می‌گوئیم.
هدف از برگزاری این همایش تبیین وجوه پیوند مبارک و ناگسستنی علوم قرآنی و طب و بیان نسخه‌هایی از قرآن کریم است که در علوم پزشکی و سلامت موثر و راهگشا
ص: 4
خواهد بود. در دانش سلامت پیشگیری از بیماریها جایگاهی ویژه و برجسته دارد و طب قرآنی پیشگیری از بیماریهای جسمی و روحی را هدف نهایی خود قرار می‌دهد و این گوشه‌ای از این معجزه‌ی الهی است.
پیشرفت علوم پزشکی و حوزوی نیاز به حمایت از تحقیقات و گسترش آن دارد و برگزاری این همایش و امثالهم می‌تواند گامی بزرگ در این راستا باشد.
فراهم آمدن زمینه آموزش، پژوهش و نوآوری و شکوفایی و ترویج فرهنگ و علوم قرآنی برای دانشجویان علوم پزشکی و حوزوی از دیگر مزایای برگزاری این‌گونه همایشهاست.
اینجانب از تمامی فرهیختگانی که به‌گونه‌های مختلف در جهت ارتقای سطح علمی و پژوهشی این همایش تلاش نموده‌اند و با ارسال مقالات و ارائه نظرات خود ما را یاری نموده‌اند تقدیر و سپاسگزاری می‌نمایم و امیدوارم که به برکت کلام مبارک الهی، قرآن مجید، در شهری که با کلام زیبای رهبر معظم انقلاب، دار العلم نامیده شده و از پیشین تاریخ به دار العباده شهره است، زمینه‌ای مناسب برای ارتقای دانش دین‌شناسی و انسان‌شناسی فراهم گردد و این گامی نخست برای حرکتهای عظیم در میان اندیشمندان جهان اسلام و پزشکی باشد و همچون گذشته موفقیتهای بزرگ این تلاشگران عرصه دانش، جهان را مبهوت خود سازد.
برکت کلام مبارک الهی، توسل به ائمه اطهار و چهارده معصوم، توجهات حضرت ولی عصر (عج) و عنایات رهبری حضرت آیت اللّه خامنه‌ای (مد ظله العالی) و همراهی‌های مسئولان محترم و تلاش جمعی دانشمندان، ما را به این درجه از ترقی و تعالی و موفقیت در برگزاری این همایش رسانیده است و ایمان داریم تمام و موفقیت‌ها از این نیروی لایزال است و از بارگاه بلند و ملکوتی الهی به خاطر توفیق این خدمت، شاکر و سپاسگزاریم و از تمامی همراهان و یاران در این مسیر قدردانی می‌کنیم.
سید جلیل میرمحمدی
رئیس دانشگاه
ص: 5
پیشگفتار دوّم
انسان در طول تاریخ برای کسب معرفت و شناخت همواره از دو منبع بهره می‌برده است یکی وحی و حجت ظاهری الهی است که خداوند به واسطه پیامبران و از طریق کتب آسمانی، انسان را با حقایق پیدا و نهان جهان آشنا کرده است و منبع دیگر عقل و حجت باطنی است که آدمی از راه دقت در پدیده‌های طبیعی و تلاش فکری و تجربی به کسب معرفت و دانش نائل شده است.
نسبت میان این دو منبع معرفت و بررسی رابطه معرفت دینی و تجربی که از آن در عرف محافل فکری به‌عنوان رابطه «علم و دین» نام برده می‌شود از مهمترین دغدغه‌های اندیشمندان و متفکران در هر دو حوزه فکری و معرفتی بوده و هست. در همین راستا بررسی رابطه میان قرآن به‌عنوان معتبرترین منبع وحی الهی و علوم روز نیز ضروری به نظر می‌رسد.
قرآن کریم در طول تاریخ گهربار اسلام همواره منبع مهم تحقیق و پژوهش برای اندیشمندان اسلامی بوده است و از این رهگذر، علوم و رشته‌های متعددی پایه‌گذاری شده و در گذر زمان به رشد و بالندگی رسیده‌اند. همچنین این کتاب مهمترین معیار برای سنجش و قضاوت در مورد علومی بوده است که از طریق ترجمه یا غیر آن به جامعه اسلامی راه یافته‌اند. با نگاهی کوتاه به تاریخ تحول فکر اسلامی درمی‌یابیم که سعی دانشمندان اسلامی همواره معطوف به «قرآنی کردن» دانش‌هایی بوده است که به اقتضای زمان وارد عرصه‌های فکری جوامع اسلامی شده‌اند. «منطق و فلسفه اسلامی» نمونه‌ای روشن از این‌گونه دانش‌هاست، که با ورود به حوزه‌های فکری جوامع اسلامی سیر تحول خود را تا رسیدن به دانشی دینی و قرآن به خوبی طی کرد.
در سالهای اخیر با توسعه روابط علمی فرهنگی اسلام و غرب، نگاه دینی و قرآنی به علوم روز بار دیگر به یکی از دغدغه‌های عمده متفکران دینی سراسر جهان اسلام تبدیل شده است.
با نگاهی کوتاه به همایشها، مقالات، کتب و نشریات دینی روشن می‌شود که حجم عظیمی از آنها به تحقیقات میان رشته‌ای در حوزه علم و دین اختصاص یافته است. در کشور ما نیز بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری اندیشمندان اسلامی و بازگشت دین به عرصه جامعه و حکومت، بحث‌های میان رشته‌ای طرفداران فراوانی پیدا کرده است. چراکه بطور طبیعی اقتضای حکومت اسلامی، دینی شدن عرصه‌های مختلف از جمله اقتصاد، مدیریت، آموزش و پرورش و غیره است، که این همه جز از راه تعامل اساتید حوزه و دانشگاه در قالب تحقیقات میان رشته‌ای تحقق نمی‌یابد.
ص: 6
در همین راستا و به منظور ایجاد فرصت برای تبادل نظر اساتید حوزه و دانشگاه و گسترش تحقیقات میان رشته‌ای، بنیاد پژوهشهای قرآنی با مشارکت جمع کثیری از اندیشمندان این دو حوزه فکری، در مشهد مقدس شکل گرفت و برنامه‌های متنوعی را برای رسیدن به اهداف ذیل در دستور کار خود قرار داده است:
اهداف بنیاد:
* انجام پژوهشهای قرآنی در حوزه‌های مختلف علوم.
* تلاش در جهت تبیین معارف قرآن کریم در حوزه‌های مختلف علوم.
* تلاش در جهت عمومی نمودن و توسعه مفاهیم قرآنی.
* برنامه‌ریزی و تلاش در جهت توسعه تعمیق و نشر مفاهیم و معارف عالیه قرآن کریم در تمامی سطوح.
* حمایت از فعالیتهای پژوهشی و پایان‌نامه‌های قرآنی.
* تلاش در جهت تحقق وحدت حوزه و دانشگاه از طریق فعالیتهای قرآن‌پژوهی در میان دانش‌پژوهان این دو نهاد.
* برپائی همایشها و کمیسیون‌های تخصصی قرآنی به صورت هم‌اندیشی اساتید، طلاب، دانشجویان و جلسات نقد و بررسی.
مجموعه مقالاتی که در پیش‌رو دارید مقالاتی است که به مناسبت برگزاری سوّمین همایش تخصّصی قرآن و طب در قالب همایش ملّی پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه پس از طی مراحل ارزشیابی متعدد آماده انتشار گردیده است.
در پایان ضمن قدردانی از همه‌ی اشخاص حقیقی و حقوقی که در برگزاری همایش همکاری نموده اند از همه‌ی نخبگان حوزوی و دانشگاهی کشور دعوت به عمل می‌آید تا با ارشادات و نقطه‌نظرات خود ما را در این مسیر مقدّس همراهی نمایند.
امید است با استعانت از پیشگاه مقدّس حضرت بقیة اللّه الأعظم و در سایه‌ی انوار تابناک قرآن کریم توفیق حرکت در مسیر تولید علم دینی و تحقّق جنبش نرم‌افزاری با محوریت معارف آسمانی قرآن و عترت را داشته باشیم.
محسن عباس‌نژاد
رئیس بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
ص: 7
پیشگفتار سوّم
اکنون که با تأییدات خداوند متعال مجموعه مقالات همایش کشوری قرآن و طب آماده چاپ شده است، فرصتی فراهم گردیده تا محققین، صاحب‌نظران و کارشناسان عرصه علوم قرآنی و علوم پزشکی با مرور آخرین بررسی‌ها و یافته‌ها در این زمینه، راه تحقیقات مشترک را با استفاده از ایده‌های موجود، در جهت غنا بخشیدن به این‌گونه تحقیقات هموار سازند. این هدف بر این پایه استوار گردیده است که در عصر کنونی که عصر پیشرفت علوم بویژه علوم تجربی و از جمله علوم پزشکی است و قرآن عجایب مربوط به این علوم را نیز در بر دارد لازم است محققین، اساتید، صاحب‌نظران، کارشناسان علوم قرآنی و علوم پزشکی با دقت و بصیرت لازم و با استفاده از روشهای صحیح باب این اعجاز را بر همگان مفتوح و شگفتی عظیم قرآن را در این زمینه به مردم بنمایانند و از طرف دیگر یافته‌های محکم و قطعی طب و علوم پزشکی را با نورانیت آیات قرآن هماهنگ ساخته و عجایب آن را با پرهیز از تفسیر علمی قرآن در عصر حاضر نشان دهند.
به‌طور یقین دسترسی به اهداف فوق نیاز به همت و صرف وقت بیشتر صاحب‌نظران در هر دو عرصه می‌باشد. برگزاری چنین همایشها و چاپ مقالات آنها فرصتی است برای دسترسی به این اهداف، شاید به جرأت بتوان گفت از جمله عرصه‌های تحقیقاتی که مهجور مانده، عرصه‌ی ارتباط یافته‌های قرآنی با یافته‌های علمی بویژه علوم پزشکی است و یافته‌هایی که تاکنون در زمینه طب و ارتباط آن با علوم قرآنی و حدیث بدست آمده در ابتدای راه قرار دارد و نیازمند به تحقیقات بیشتر توسط اندیشمندان و صاحب‌نظران در هر دو عرصه می‌باشد. اگر چه بعضی از مقالات ارائه شده از کیفیت و نوآوری برخوردار نیست اما سعی شده همت همه کسانی که در این عرصه وارد شده‌اند مورد اقبال قرار گیرد و قطعا در بسیاری از زمینه‌ها به‌عنوان حرف آخر تلقی
ص: 8
نمی‌شود.
آنچه که در این مجموعه ارائه شده، قابل نقد و بررسی بیشتر بوده و تضارب آراء می‌تواند در تکامل آن نقش برجسته‌ای ایفا نماید، در ضمن همان گونه که مرسوم است مسئولیت مطالب نوشته شده در این مجموعه به عهده نویسنده یا نویسندگان آن بوده که انعکاس نظرات ارزشمند شما به نویسندگان می‌تواند در رفع نقایص احتمالی کمک مؤثری نماید.
محمد حسن احرامپوش دبیر علمی همایش
سید نعمت اللّه تقوی دبیر کمیته علمی بنیاد
ص: 9
لیست اعضای کمیته علمی و داوران سوّمین همایش کشوری قرآن و طب (به ترتیب حروف الفبا)
ردیف/ نام و نام خانوادگی/ دانشگاه
1/ احمد آبایی/ جامعه تعلیمات اسلامی یزد
2/ حجه الاسلام هادی آراسته/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
3/ دکتر محمد حسن احرامپوش/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
4/ دکتر عباس افلاطونیان/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
5/ دکتر سید احمد امامی/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
6/ دکتر امامی رضوی/ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
7/ دکتر عصمت باروتی/ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
8/ دکتر سید نعمت اللّه تقوی/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
9/ دکتر رحمت اللّه حافظی/ وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی
10/ دکتر احمد حائریان اردکانی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
11/ دکتر فاطمه حسینی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
12/ سید علی اکبر حسینی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
13/ حجه الاسلام علی خراسانی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
14/ دکتر گلرسته خلاصه‌زاده/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
15/ دکتر محمد علی خلیلی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
16/ دکتر قاسم دستجردی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
17/ دکتر مصطفی دلاور/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
18/ مهندس عباسعلی دهقانی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
19/ دکتر حبیب ا ... دعائی/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
20/ دکتر محمد علی رضایی اصفهانی/ مرکز قرآن و علم قم
21/ حجت الاسلام و المسلمین علی رضایی بیرجندی/ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم
22/ حجه الاسلام و المسلمین حسن زارع/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
23/ دکتر رضیه السادات سجادی/ دانشکده الهیات دانشگاه یزد
24/ دکتر محمد حسین سلطانی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
25/ طاهره سلیمی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
26/ دکتر سید حسین سیّدی/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
27/ دکتر محمد رضا شایق/ دانشگاه آزاد اسلامی یزد
ص: 10
28/ دکتر محمد رضا شمس اردکانی/ دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران
29/ دکتر محمد حسن شیخها/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
30/ جلال صادقی‌زاده/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
31/ دکتر کمال صحرایی/ دانشکده الهیات دانشگاه یزد
32/ دکتر محمد حسین طالبی/ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم
33/ دکتر محمود عباسی/ دانشگاه علوم پزشکی تهران
34/ دکتر فاطمه عز الدینی اردکانی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
35/ جعفر عسکری/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
36/ دکتر سید حسین عظیمی/ دانشکده الهیات دانشگاه یزد
37/ دکتر بهرام عین اللهی/ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
38/ حجت الاسلام عباس‌نژاد/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
39/ دکتر حسین فلاح‌زاده/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
40/ حجت الاسلام جعفر فیض‌آبادی/ بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه
41/ دکتر فاطمه کاسب/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
42/ دکتر محمد باقر لاریجانی/ دانشکده علوم پزشکی تهران
43/ دکتر محمد حسن لطفی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
44/ منیره متوسلیان/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
45/ شهناز مجاهد/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
46/ دکتر حسن مظفری خسروی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
47/ دکتر سید سعید مظلومی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
48/ دکتر محمد علی مروتی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
49/ دکتر علی محمد میرجلیلی/ دانشکده الهیات دانشگاه یزد
50/ دکتر سید جلیل میرمحمدی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
51/ آزاده نجارزاده/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
52/ دکتر محمود نوری شادکام/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
53/ دکتر علیرضا وحیدی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
54/ دکتر سید مجتبی یاسینی اردکانی/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
55/ حجه الاسلام محمد رضا یاوری/ دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
56/ حجه الاسلام و المسلمین یوسفی مقدم/ مرکز فرهنگ و معارف قرآن قم
ص: 11
فهرست کلّی مطالب
فهرست تفصیلی مجموعه مقالات سوّمین همایش کشوری قرآن و طب
اخلاق پزشکی از منظر قرآن، سنت و طب
اخلاق پزشکی از منظر قرآن، سنت و طب در خصوص ویژگیهای رفتاری درمانگر 3
احمد آبزن
تحلیلی مبتنی بر معارف دینی بر اصول اخلاقی تصمیم‌گیری‌های بالینی 14
فاطمه رافت- سیده مرتضی راهبی
حفظ قلمرو انسانی در مراقبت‌های پرستاری 21
محمد فتحی- گلرخ مریدی- مختار یعقوبی
قرآن کریم و سوگندنامه پزشکی 31
علی دواتی- سهیل امید ملایری- علیرضا ملکی
درآمدی بر جستارهای عرفانی استراتژی حیات دینی 39
اقدس بکلو
بررسی فقهی معاینه پزشک غیر مماثل 53
امیر حمزه سالارزائی- محمد جواد فیصلی‌نژاد
فلسفه اخلاق پزشکی از دیدگاه اسلام 66
فاطمه رافت- پروانه رضا سلطانی
ص: 14
اتانازیZ Euthanasia z 75
فاطمه رافت- پروانه رضا سلطانی
اتانازی از دیدگاه قرآن 82
حمیده مظفری- سیّده فریبا امامی
رفتار با حیوان آزمایشگاهی از منظر قرآن 91
محمد کرمی
تحقیقات علمی در زمینه اخلاق در اسلام 102
سید جواد مدنی- سید عبد اللّه مدنی
مرگ مغزی و اهدای عضو از نظر قرآن و طب 115
رضا امامی میبدی- حسین نظمیه- محمد تقی ساربان
عنوان صفحه
1- اخلاق پزشکی از منظر قرآن، سنت و طب 120- 1
2- بهداشت و پیشگیری از منظر قرآن، سنت و طب 305- 121
3- تشخیص و درمان بیماریها از منظر قرآن، سنت و طب 426- 306
4- سلامت روان از منظر قرآن، سنت و طب 538- 427
ص: 13 222
بهداشت و پیشگیری از منظر قرآن، سنت و طب
بررسی اثر سالوادورا پرسیکا و کیتوزان بر لیپیدهای خون در 123
فاطمه عز الدینی اردکانی- محمد حسن اخوان کرباسی- علیرضا وحید- نرگس میرجلیل- نوشین اسلام‌پور
مقایسه کارآیی مسواک طبیعیSalvadora Persica با مسواکهای معمول در 135
فاطمه عز الدینی اردکانی
تعالیم و دستورات بهداشتی اسلام پیرامون بارداری، زایمان و شیردهی 147
شایسته بناییان بروجنی- مریم راستی بروجنی- افسانه کاظمیان
ص: 15
بررسی عوامل مستعدکننده عفونتهای ادراری در زنان متاهل و مقایسه آن 159
حمید حقانی- صغری نیکپور- لیلا تبریزیان
بهداشت و پیشگیری از منظر قرآن و سنت و طب 172
احمد آبزن
اسلام و تنظیم خانواده 184
معصومه حیدری- شفیقه محمدی‌تبار- آزیتا کیانی آسیابر
بررسی مقایسه‌ای استرس و ارتباط آن با پایبندی به نماز 191
گلرخ مریدی- محمد فتحی- جمال صیدی- مختار یعقوبی- فردین غریبی
ارتباط بین فعالیتهای مذهبی و مصرف سیگار در دانشجویان یکی 201
مهدی شریف‌زاده کرمانی- کورس دیوسالار- دکتر نوذر نخعی- محمد رضا امینی
بهداشت و پیشگیری از منظر قرآن، سنت و طب 214
مریم رنجبر
اهمیت بهداشت و پیشگیری قبل از درمان از دیدگاه قرآن و سنت 224
داود حسین شاهی- محمد حسن احرامپوش- سید حمید حسینی- رضا محمدزاده
نقش آب در بهداشت و سلامت از دیدگاه قرآن کریم 231
رضا محمدزاده- محمد حسن احرامپوش- سید حمید حسینی- داود حسین شاهی
بررسی تأثیر چوب اراک بر روی دندان‌ها 239
فاطمه ضرابی‌زاده
ص: 16
بهداشت روان در دوران بیماری در آموزه‌های پیامبر اعظم (ص) 245
شهین حیدری- کامران شهسواری
اصول بهداشت محیط از منظر قرآن و روایات 253
مریم غلامی- محمد تقی قانعیان
شب و تاریکی از دیدگاه قرآن و طب 265
بهروز عشقی ملایری
بررسی دیدگاه اسلام و قرآن راجع به بهداشت محیط 275
محمد حسن احرامپوش- بهروز کریمی- سجاد رحیمی
مروری بر بعضی از یافته‌های علمی در خصوص تاثیر نماز بر سلامت جسم و 286
فرحناز خبیری
بررسی تاثیر گوشت حاصل از ذبح حلال بر سلامت جسمی و روانی 296
سید محمد طباطبائی- احمد خسروی- مجید گلی- علی رضوانی- فاطمه احمدی- ثریا تمدن‌زاده
تشخیص و درمان بیماریها از منظر قرآن سنت و طب
تأثیر آوای قرآن کریم بر میزان اضطراب مادران قبل از عمل زایمان 308
ندا میرباقر آجرپز
مقایسه آزمایشگاهی غلظت‌های مختلف دو نوع عسل بر کاندیدا آلبیکانس 319
شایسته بناییان بروجنی- افسانه کاظمیان- حسن مقیم- مجید ولیدی- مریم راستی بروجنی- غلامرضا مبینی
ص: 17
بررسی تأثیر مصرف آب انار(Punica granatum L .) بر اسپرم و پتانسیل 335
امید امینی راد- محمد علی خلیلی
مقایسه تأثیر رطب و اکسی توسین بر خونریزی بعد از زایمان در مادران باردار 352
شهناز مجاهد- عباس افلاطونیان- نیره خادم- راضیه دهقانی فیروزآبادی- محمد حسن لطفی
بررسی دیدگاه قرآن در حفظ محیط زیست 367
محمد باقر رضا علی- احمد جمشیدی- محسن روحانی- مهران نصر
تاثیر عسل بر سرفه کودکان 381
محمود نوری شادکام- هاجر صدقی- فروغ السادات نورانی- محمد حسن مظفری- سعیده انوری تفتی
بررسی تاثیر مصرف آب انار بر پارامترهای اسپرم در مردان نابارور 390
اعظم رهاوی- امیر علی حیدری- محمد علی خلیلی- نسیم طبیب‌نژاد
تاثیر قرائت قرآن بر میزان افسردگی بیماران اسکیزوفرن 401
وحید قنبری
تاثیر آوای قرآن کریم بر افسردگی و اضطراب 414
محمد آقاجانی
سلامت روان از منظر قرآن، سنت و طب
سلامت روان از منظر قرآن 429
سیاوش شیخ علیزاده- عزت اللّه احمدی
ص: 18
مقایسه تاثیر آرام‌سازی پیشرونده عضلانی و آوای قران، ذکر خدا، بر سطح 441
علی حسن‌پور دهکردی- امیر قلی جعفری- فروغ ایزدی
چگونگی تاثیر اعتقادات مذهبی بر سلامت روان 460
فرخ روح جلیلی
تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بستگان بیماران تحت عمل جراحی قلب باز 470
نسرین الهی- هوشنگ علیخانی- صدیقه موسوی
مدیریت اضطراب در قرآن 476
سید جعفر علوی
نقش توبه در سلامت روانی از منظر قرآن 514
سیده مرضیه راهبی- شیرین آرامش
بررسی تاثیر روزه‌داری بر وضعیت سلامت عمومی دانشجویان دانشگاه علوم 520
نسرین گله‌دار- طاهره جوادی- محمد جواد طراحی
بررسی مداخله‌ای تأثیر تلاوت قرآن بر کاهش اضطراب قبل از امتحانات 531
نسرین گله‌دار- ماندانا ساکی- محمد جواد طراحی
مجموعه مقالات قرآن و طب، ج3، ص: 1